ประวัติวัดอัมพวันเจติยาราม (ตอนที่ ๑๑)

     เมื่อได้สันนิษฐานมาถึงขั้นนี้  ก็จะแลเห็นว่าปูชนียสถานทั้ง ๓ แห่งในวัดอัมพวันเจติยารามนี้  ท่านสร้างไว้ให้คนรุ่นหลังคิดเป็นปริศนาถึง ๓ นัยดังนี้

     นัยที่หนึ่ง คือ ศีล สมาธิ ปัญญา เข้าหลักไตรสิกขาในธรรมะของพระพุทธศาสนา  กล่าวคือพระอุโบสถเป็นที่อุปสมบทของกุลบุตรเพื่อรักษาศีล ๒๒๗ ข้อ เพื่อพระภิกษุสงฆ์ได้ฟังพระโอวาทปาฎิโมกข์ให้สังวรระวังในศีล  พระอุโบสถจึงหมายถึงศีลและการรักษาศีล  พระที่นั่งทรงธรรมนั้นเป็นที่เจริญภาวนาให้เกิดสมาธิ  พระที่นั่งทรงธรรมจึงหมายถึงสมาธิ  พระปรางค์นั้นมีลักษณะสูงส่ง มีระเบียงล้อมรอบอันหมายถึงกาย  ตัวองค์พระปรางค์นั้นหมายถึงจิตใจอันได้แก่ดวงปัญญา  คือเมื่อรักษาศึลแล้วก็เกิดสมาธิ เมื่อมีสมาธิแล้วก็เกิดปัญญา  พระอุโบสถจึงเป็นเครื่องหมายแห่งศีล  พระที่นั่งทรงธรรมจึงเป็นเครื่องหมายแห่งสมาธิ  พระปรางค์จึงเป็นเครื่องหมายแห่งปัญญา  รวมเป็นไตรสิกขา

     นัยที่สอง คือหัวใจหลักธรรมในพระพุทธศาสนา ได้แก่ ละชั่ว ประพฤติดี  และมีจิตใสบริสุทธิ์สะอาด  พระอุโบสถเป็นทีรักษาศีล ไม่ปฎิบัตในข้อที่ห้าม เท่ากับละชั่ว  พระที่นั่งทรงธรรมนั้นคือที่ฟังธรรมเจริญภาวนา เท่ากับประพฤติดีทั้งกาย วาจา ใจ พระอุโบสถจึงเป็นเครื่องหมายแห่งการละชั่ว  พระที่นั่งทรงธรรมจึงเป็นเครื่องหมายแห่งการประพฤติดี  พระปรางค์นั้นมีลักษณะสูงส่ง  ย่อมเปรียบได้กับจิตใจทีใฝ่ดีย่อมพ้นจากอำนาจฝ่ายต่ำมาย่ำยี มีพระระเบียงล้อมรอบ เปรียบเหมือนมีกำแพงแก้วคอยป้องกันทั้ง ๔ ทิศ  มิให้หัวใจแส่ส่ายไปหาเครื่องเศร้าหมอง ได้แก่บาปอกุศล  ที่ระเบียงนั้นมีพระพุทธรูปตั้งอยู่เป็นหมวดหมู่ทั้ง ๔ ทิศ ๘ทิศ ๑๖ ทิศ  นั้นหมายถึงหลักธรรมในพระพุทธศาสนาหมวดต่างๆ ที่พระพุทธองค์ทรงสั่งสอน  ถ้าประพฤติปฎิบัตตามแล้ว  พระธรรมเหล่านั้นย่อมจะป้องกันผองภัยอันตรายต่างๆได้ทั้งสิ้น

     นัยที่สาม คือ พระอุโบสถ หมายถึงสมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี  ซึ่งพระองค์ทรงผนวชเป็นรูปชีอยู่จนตลอดพระชนม์ชีพ  เท่ากับว่าพระองค์ละบาปละชั่วแล้วในชาตินี้ภพนี้  พระองค์จึงเป็นเครื่องหมายแห่งผู้ละชั่ว  พระอังคารธาตุของพระองค์อยู่ในพระอุโบสถนั้น  คือที่ใต้ฐานพระประธานในพระอุโบสถ  จึงนับเป็นที่ปลงธรรมสังเวชได้แห่งหนึ่ง   พระที่นั่งทรงธรรมนั้นหมายถึงสมเด็จพระอมรินทรามาตย์  เพราะระยะเวลาตลอดพระชนม์ชีพนอกจากมิได้ทรงประกอบกรรมทำชั่วแล้ว  ยังทรงบำเพ็ญแต่บุญกุศล  พระองค์จึงเป็นเครื่องหมายแห่งผู้ประพฤติชอบ พระอังคารธาตุของพระองค์บรรจุไว้ในองค์พระพุทธรูปในพระที่นั่งทรงธรรมนั้น  พระที่นั่งทรงธรรมจึงเป็นสถานทีควรแก่การปลงธรรมสังขารได้แห่งหนึ่ง  พระปรางค์นั้นหมายถึงพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย  เพราะพระองค์เป็นพระมหากษัตริย์ ผู้ทรงคุณธรรมอันประเสริฐทรงดำรงอยู่ในทศพิธราชธรรม  ทรงเป็นพระบรมโพธิสมภาร  เป็นที่พึ่งแก่สัตว์ผู้ยากไม่เลือกชาติชั้นวรรณะ  ทรงเป็นหลักของแผ่นดิน  ทรงปกครองไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินด้วยความยุติธรรม  ทรงบริหารราชการแผ่นดินด้วยพระปัญญาธิคุณ ทรงสอดส่องทุกข์สุขของสมณะชีพราหมณ์ไพร่ฟ้าประชาราษฎรด้วยพระมหากรุณาธิคุณ  ทรงเป็นสมมุติเทพผู้บริสุทธิ์  พระคุณลักษณะของพระองค์  จึงประมวลลงเปรียบประดุจพระปรางค์อันมีลักษณะสูงส่งสง่าสวยงาม 

     พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยจึงทรงเป็นเครื่องหมายแห่งผู้มีจิตใจบริสุทธิ์สะอาด  ประกอบด้วยพระมหากรุณาธิคุณ  พระปัญญาธิคุณ พระบริสุทธิ์คุณ  เทียบด้วยพระสัมมาสัมพุทธเจ้า  ซึ่งคติทางพระพุทธศาสนาถึอว่า  พระมหากษัตราธิราชเจ้านั้นมีพระเกียรติยศเทียบเท่าพระพุทธเจ้า  ทั้งในการถวายพระเพลิงพระบรมศพ และการสร้างสถูปเจดีย์บรรจุพระบรมอัฐิธาตุไว้สักการบูชาของมหาชน  และพระอังคารธาตุของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย  ก็บรรจุไว้ในพระปรางค์นั้นด้วย   พระปรางค์ที่วัดอัมพวันเจติยารามจึงเป็นสังเวชนียสถานอันควรปลงธรรมสังเวชแห่งหนึ่ง

(โปรดติดตามตอนต่อไป)